Toprak oluşumu zor ve uzun zaman gerektiren bir doğal varlıktır. Topraklar oluşurken tek bir nedene bağlı olarak meydana gelmezler. Oluşumlarında bir çok faktör bir araya gelerek toprakları oluştururlar. Toprakların oluşumlarını etkileyen başlıca faktörler şunlardır.
İklim, toprak oluşumunda etkili olan ve toprakların özelliklerini belirleyen en önemli faktördür. İklim yağış ve sıcaklık özelliklerine bağlı olarak öncelikle kayaçların çözülmelerinin fiziksel ve kimyasal niteliğini belirler.
Ayrıca bitki örtüsünün niteliği, toprakta yaşayan organizmaların varlığı ve toprağın yıkanması iklim koşulları ile ilgilidir. Nemli ve sıcaklık farkının az olduğu bölgelerde kimyasal ayrışmaya bağlı olarak toprak oluşumu hızlanır. Yıkanma yeterli olduğu için toprak yüzeyinde tuz ve kireç az, humus ve mikroorganizmalar bakımından zengindir. Ancak yıkanma aşırı ise topraktaki mineraller yıkanma ile alt katmalara doğru daha fazla sızar ve toprağın verimliliği düşer. Kurak ve yarı kurak bölgelerde yağışın azlığı ve şiddetli buharlaşmaya bağlı olarak toprak yüzeyinde aşırı miktarda tuz ve kireç birikir. Bu durum yine toprağın verimliliğini düşürür.
Toprakta yetişen bitkilerin yaşamlarını tamamladıktan sonra çürüyerek toprağa karışması ile meydana gelen organik maddelere humus adı verilir. Kurak bölgelerde bitki örtüsü cılız olduğundan toprakta bulunan organik madde ve humus miktarı da azdır. Bu nedenle toprak verimliliği düşüktür. Ekvatoral iklim bölgelerinde bitki örtüsü gür olmasına rağmen toprakta organik maddeler ve humusun bir kısmının sular tarafından taşınması ve bitki örtüsü tarafından çok hızlı tüketilmesi nedeni ile humus miktarı düşük ve toprak verimliliği azdır.
Kayacın mineral yapısı, sertliği, dayanıklılığı ve aşınmaya karşı direnci toprakların oluşumunu ve özelliklerini belirleyen diğer bir faktördür. Sertliği ve aşınmaya karşı direnci fazla olan püskürük (Magmatik) kayaçlar ile başkalaşım kayaçları zor ayrıştıklarından dolayı bu kayaçların üzerlerinde toprak oluşumu yavaştır. Dayanıksız tortul kayaçların bulunduğu alanlarda ise oluşum kolay ve hızlıdır. Toprakların tuzlu, killi, kumlu veya kireçli olması gibi özellikler de kendisini oluşturan ana kayanın özelliği ile ilgilidir.
Bütün diğer koşullar uygun olsa bile ana kayanın parçalanması, minerallerine ayrışması, toprağa dönüşmesi, bu toprak örtüsünün üzerine bitkilerin yerleşmesi ve bitki kalıntılarının çürüyerek humusa dönüşebilmesi için gene de uzunca bir zaman dilimine ihtiyaç vardır. 1 cm kalınlığındaki toprağın oluşması için çok uzun zamana ihtiyaç vardır. Kimyasal ayrışmanın yaygın olduğu alanlarda bu süre ortalama 100-150 yıl iken, fiziksel ayrışmanın görüldüğü alanlarda bu süre çok daha uzundur. Bu neden ile doğal çevre için çok önemli olan toprakların korunması için dikkatli olunmalıdır.
Yer şekillerinin yükselti, eğim, bakı ve dağların uzanış doğrultusu gibi özellikleri de toprakların oluşumunu etkiler. Dağların yükseklerine doğru çıkıldıkça sıcak Alanlarda Toprak Oluşumu lıklar ve yağışlar azaldığından dolayı kimyasal ayrışma azalır. Bunun yerine kayaçlar fiziksel (mekanik) ayrışmaya uğrayarak parçalanır. Bu nedenle yüksek ve dağlık alanlarda toprak oluşumu yavaştır.
Yer şekillerinin toprak oluşumuna bir diğer etkisi ise dağların uzanış doğrultusu ile ilgilidir. Dağların denize paralel olarak uzandığı alanlarda, denize bakan yamaçların iç kısımlara göre daha fazla yağış almasıda yer şeklini etkiler. Daha gür bitki örtüsünün oluşması ve canlı türlerinin çeşitliliğinin fazla olması nedeni ile toprak oluşumu iç kısımlara göre daha kolay ve hızlıdır. Bu duruma verilebilecek en güzel örnek ülkemizde özellikle Karadeniz bölgesidir. Doğu Karadeniz bölümünün denize bakan yamaçlarında daha iyi gelişmiş toprak örtüsü görülür. İç kısımlarda oluşum daha zor ve yavaştır. Eğimin fazla olduğu yerlerde ayrışan malzemeler yer çekimi ve dış kuvvetlerin etkisi ile eğim boyunca aşağı kısımlara doğru yer değiştirirler. Bu nedenle eğim derecesinin fazla olduğu yerlerde hem parçalanmış malzeme miktarı hem de toprak kalınlığı düz yerlere göre daha incedir.
Bir yamacın güneşe karşı konumu demek olan bakı özelliği toprakların oluşumunu etkileyen bir diğer önemli faktördür. Dağların güneşe dönük olan yamaçlarında nemlilik değerleri farklı olduğundan, bu yamaçlarda oluşumu hızlı ve kalınlığı fazladır.
Köstebek, fare, tavşan ve solucan gibi bazı hayvan türleri yer altında açmış oldukları yuvalar veya tünelleri ile toprağı havalandırır. Ya da karıştırarak tam oluşmamış daha derinlerdeki toprakları yüzeye çıkararak toprak oluşumuna katkı sağlarlar. Ayrıca toprak yüzeyine düşen yaprak, kabuk, meyve ve dal gibi bitki kalıntıları belirli bir zaman içerisinde toprakta bulunan mikroorganizmalar tarafından parçalanarak humus adı verilen canlı kalıntılarına dönüştürülür. Bu kalıntılar toprağı zenginleştirerek verimliliğini artırır.
