Ermeni Kilise ve Gömü Mantığı

Ermenistan’da Hristiyanlığın kabulünden bin yıldan fazla bir zaman önce incelikli inşa teknikleri ve bir taş mimari geleneği vardı. Ermeni kiliseleri Hristiyanlık öncesi Urartu, Helenistik ve Geç-Roma olarak üç farklı dönemde ele alınır.

Bu dönemlerden çok az örnek kalmıştır. Pagan dönemde yapılan tapınaklar ise ilk Ermeni Hristiyanlar tarafından yıkılmıştır. Ermeni kilise yapımının üretken olduğu tarihler dördüncü yüzyıldan başlayıp yedinci yüzyıla kadar uzanır. Hristiyanlığın uzun tarihi boyunca binlerce Ermeni kilisesi inşa edilmiştir. Bunlar çok küçük olabildiği gibi aralarında büyük kiliseler de vardır. Ama bu Ermeni kiliselerinin hiçbiri Roma’daki St. Peter Kilisesi veya İstanbul’daki Ayasofya veya Avrupa’daki büyük katedraller kadar devasa yapılar değildir.

Bazı kiliseler tek başına yapılırken, bazıları da manastırların parçası olarak inşa edilmiştir. Çok sayıda kilise tipi geliştirilmiştir, bunlar dış biçimler ve iç hacimlerde büyük çeşitlilikler sağlamışlardır. Bazı tipler çevredeki Hristiyan bölgelerine bitişik yerlerde bulunur. Ama Ermenistan’da bunların planları genellikle yerel koşullara uyumlu hale getirilmiştir. Ermeni mimarlar tarafından, Ermenilere özgü kilise biçimleri oluşturulmuştur.

Ermeni kilise özellikleri

İlk kiliselerin tiplerindeki büyük farklılıklara rağmen Ermeni mimarisi bir dizi ortak nitelik ve materyalin kombinasyonuyla ayrı bir stile ulaşmıştır. Altıncı yüzyılın sonlarında ve yedinci yüzyılın başlarında ulusal bir kilise mimarisi stili ortaya çıkmıştır. Bütün Ermeni kiliseleri tümüyle taştan yapılmıştır. Az bulunuyor olması yüzünden kereste Orta çağ Ermenistanıda kullanılmamıştır. Ender istisnalar dışında, taş olarak, Ermenistan’da pembe, kırmızı, turuncu ve siyah renkleri olan olan ve çok miktarda bulunan volkanik tüf kullanılmıştır. Tüf pek çok açıdan inşaat için ideal bir malzemedir. Çünkü hafiftir, yontması kolaydır ve havayla temas ettikçe ve zaman içerisinde sertleşme özelliği vardır.

Ermeni kiliselerinin ikinci özelliği tavanların hep tonozlu olmasıdır. Basit düz tavanlar yapmak için kereste bulunmadığından taş kullanılmıştır. Ama ağırlığı taşımak için bunlar tonozlar halinde düzenlenmiştir. Böylece ağırlık sağlam taş duvarlara yönlendirilmiştir. Bu yüzden, yukarıdan gelen basınca dayanabilmesi için önceleri kalın duvarlı ve az sayıda ve küçük açıklıkları olan binalar yapmışlardır.

Üçüncü olarak, Ermeni kiliselerinde kubbe tercihi kendini çok erken göstermiştir. Altıncı yüzyıla gelindiğinde, kubbesiz bir kilise düşünülemezdi. Önceki döneme ait birkaç istisna dışında, kubbe diğer tonozlu tavanlar üzerinde genellikle dıştan çokgen görünümünde bir silindir biçiminde yükselirdi. Kubbeye öncelik verilmesi mimarları merkezi olarak planlanmış binalar düşünmeye zorlamıştır.

Dördüncü olarak, tavanlar çok parçalı bir görünüme sahiptiler. Çünkü bunlar karmaşık ama simetrik iç mekanlar grubunun tonozlarını ve kubbelerini örtmek zorundaydılar. İç ve dış duvarlar ve kasnak gibi bunlar da üniform kiremitler biçiminde ince ince kesilmiş tüften yapılıyordu. Bunlar, Ermeni kiliselerine bakıldığında Ermeni mimarisinde ortak olan ve gözün kolaylıkla algılayabileceği stilistik benzerliklerdir.

Ermeni Gömüleri:

Ermeniler sadece teşhir döneminde ellerindeki paralarını kıymetli eşyalarını giderken yanlarında götürmek çok tehlikeliydi. Tehlikeyi göze alamadıkları için yaşadıkları yerlerde, evlerinde ve bağ bahçe gibi yerlere saklayıp gitmişlerdir. Ermeniler evlerinde sakladıkları yerlerin nereler olduğunu diğer makalelerimizde yazdık buradada kısaca belirtelim.

Gömü saklarken kullandıkları define işaretleri o kadar çok değildir. Genelde bölgedeki kalıcı yapıları hedef alırlardı. İşaret olarak en çok kanallı üç oyma ve ermeni haçını kullanmışlar. Ayrıca yüksek dağlık alanlarda gömünün üzerine kazık çakılarak taş yığınları ile doldurulmuştur toplu olarak sakladıkları gömülerde el işareti yapmışlar yeminli gömü diye adlandırılır. Yerleşim yeri dışında kalan bahçelerinde kuyu yakınlarına gömmüşlerdir. Oralarda kasatura ile çizilmiş çizikler ve çarpı işaretleri bulunursa birbirini takip eden bir çok işaret zinciri olur. Bunlar gömünün yerini şifreli verir ve yanıltmaca işaretlerde olur dikkatli inceleyip araştırmak  fayda  sağlayacaktır.

Diğer görüş: Ermeni işaretleri az çok belli olsa da Dini inanışların gereği işaretler birbirine benzer. Bu konuda en iyi ayrım Yahudi Hristiyan Müslüman  gibi daha belirleyicidir. Önemli olan tarihin akışını az çok bilmekten geçer bunlar. Tarihle din bir elde tutulur işaretle kültür diğer elde tutulursa mantığıda ortaya koyduğunuzda az çok ne nasıl hangi işaret kimin bilinir.

Ermeni deyince ilk ve en belirleyici özellikleri çok güzel tas işçiliği yapmalarıdır. Artı demir bakir onların ikinci adlarıdır. Burada şunun altını çizmekte fayda var Ermeni deyince ilk akla gelen ev bağ bahçe olmamalıdır. Pekala muhteşem mağara mahzen gömüleri ‘de çoktur.