Ermeniler ve Türkler Anadolu’da uzun yıllar kardeşçe hayat yaşamışlardır. Her şey çok güzeldi lakin Bu coğrafyadaki güçlü Osmanlı imparatorluğu emperyalistleri rahatsız ediyordu. Emperyalistlerde Osmanlıyı yıkıp yerine bir sürü küçük devlet kurma fikri doğunca 1870 yılında iç karışıklık yaratmak için İzmir’den provokatörler giriş yaptı. Artık ermeni ve Türkler arasında o eski dostluk yoktu, sürekli ayrışma ve küçük kavgalar başlamıştı.
Bu kavgalar 1900 yıllarına kadar devam etti; artık 2 millet arasında dostluk kalmamıştı. Artık Ermeniler Anadolu’da yalnızdı, Araplar, Kürtler, Türkler hepsi Ermenilere düşmandı. 1914 yılından çıkan 1. dünya savaşından sonra iskan kanunu ile Ermeniler başka bölgeye taşınma kararı alındı. Bu göç normal göç gibi değil biraz sert geçeceği belliydi. Bu sebepten dolayı Ermeniler yanlarına değerli eşya alması pek mümkün görünmüyordu.
Göç esnasında Ermenilerin üzerleri aranıyor para ve başka değerli eşyalar varsa el konuyordu. Bu göçte paralarını yanlarında taşıyamayacaklarını anlayan Ermeniler hızlı ve basit gömülerle paralarını sakladılar. Bu şekilde ani yapılan ermeni gömülerinin çoğu 1 metrenin altındadır, ortalama 30 cm civarlarındadır.
Böylesi savaş ve göçle karşılaşan bir topluluğun paralarını nereye saklayacağını düşündüğünüz zaman az çok anlarsınız. Bu güne kadar bulunmuş ermeni paraları arasında en çok ev içi, bahçe, pınar, çeşme ve su kuyusu civarıdır.
Göç esnasında yaşları 7-15 arası olanlardan bazıları hala hayatta. Tanık olarak yaptıkları anlatımlarda göçün çok ağır geçtiği fakat soykırımın olmadığını bizzat kendileri söylüyor. Ortalama 30 tane tanık dinledik neredeyse 20 tanesinin parası varmış hiç biri yanında getirememiş. Tanık ve diğer araştırmalarımızı genel olarak gözden geçirdiğimizde göç esnasında parasını yanında götürene denk gelmedik..
Aslında bir kısmı paralarını yanlarına almıştı. Göç esnasında askerler üzerlerini arıyor değerli tüm eşyalarına el koyuyordu. Burada anladığımız her 30 ermeniden 20 tanesinin parasının olduğu; bu 20 nin 10 tanesi evine yada bahçesine gömdüğü; diğer 10 ise yanına almış fakat yolda yapılan aramalarda askerler el koymuştur.
Şu an defineciler tarafından aranmadık, kapısı penceresi kırılmadık ermeni evi yok. Bir kısmının parası bulundu, bunlar çok acil yapılan yüzeysel saklamalardı, biraz daha derinlerde olanlar duruyor. Örnek olarak ilk 30 cm alındı; şimdi 30 cm ile 1 metre arası duruyor. yada daha derinlerdekiler. Bunar yeni çıkan define dedektörleri ile aranmaya devam ediliyor.
Paralarını yanlarına alan ermenilerin bir kısmı ise soyguna uğrayacağını anlayınca; lavaboya gidiyorum misali küçük çukur açıp takı eşyaları ve parasını gömdüğünü söyleyenler vardır. şu an bu paraları kendileri gelse bile bulamaz. dağlar, taşlar, otlar değişmeyen yer kalmadı.
Geri dönüp parasını alan ermenilerde var. Eskileri yad etmek maksadıyla gelen; aslında parasının peşinde olan ermenilerin bir kısmı amacına ulaştı. bir kısmı ulaşamadı; çünkü terk edilen evlerde para var diye bacadan tut; duvar sıvalarına kadar kırıldı.
Ermenilerle türkler arasında ayrışma yaratmak çokta zor olmadı, bunun sebebi din farkı olmasıydı. Özellikle hıristiyan ermeniler provokatörlerin gazına çok çabuk gelerek baş kaldırmaya başladılar. Müslüman ermenilerde bu çok fazla değildi. Örnek olarak şimdi ermenistanda yaşayan; fakat ilk fırsatta Türkiye’ye kaçan ermeniler var. Peki bu neden oluyor ? tabiki Müslüman olmasından. burada şunu anlıyoruz; din olgusu her şeyden ağır basıyor. ermenisin ermenistanda yaşıyorsun fakat müslümansın. olmuyor kimya uyuşmuyor.
Ermeni defineleri arayan arkadaşlar varsa onlara söyleyeceğim 2 çift laf var. Kimse yüklü miktarda ermeni parası bulacağını düşünmesin. Küp, heybe, kazan bunlar ermenilerde olmayacak kadar büyük saklama kapları. Ermenilerin paraları genelde küçük bakraç, amphora dediğimiz küplerde olur.
