Erken Roma Kiliseleri; ERKEN HİRİSTİYAN: İ.Ö 330’da Konstantin eski Roma’nın tüm İmparatorluk bürokrasisini Karadeniz’in ağzındaki yeni Roma’ya taşıması Roma dünyasındaki kapsamlı değişimlerin bir simgesiydi. Roma’da dünyevi rahatlık ve hazlara odaklı bir yaşam tarzı hakimdi. Ancak zaman içinde bu yaşam tarzı dünyaya ve kendilerine dair düşüncelerini şekillendirmeye başlayan yeni bir dinin etkisiyle öte dünyaya yönelik yeni bir ilgiye bıraktı.
Roma imparatorluğu siyasal olarak bölünmeye başladığı zamanlarda bile içten yeniden biçimleniyordu. Bu yüzden vurgu artık din dışı konulara değil aynı zamanda dini kurumlar üzerinde gelişmeye başladı. Bunun sonucu olarak yeni yapı tiplerini gerektiren yapı gereksinimi ortaya çıktı.
Özel ve kamu yapılarının yanı sıra tapınanlar cemaatinin nasıl barındırılacağı konusu gündeme geldi. Bu yeni dini yapı tipinde, hamamlarda olduğu gibi form ve ayrıntıya önem verilmedi. Gösterişli dışsal nitelikler yerini daha çok mistik duygular uyandıran yalın öğelere bıraktı.
İmparatorluğu ayakta tutan toplumsal işbirliği ve karşılıklı güven İ.S. üçüncü yüzyıldan itibaren sona ermişti. Roma İmparatorluğunun sınırlarını zorlayan farklı kabilelerin Roma İmparatorluğuna girmesine izin verilmesi İmparatorluğun askeri gücünü zayıflattı.
Daha büyük etkiye sahip diğer bir değişiklik imparatorluğun Filistin eyaletinde yayılan yeni dinin etkisiydi. İlk olarak Yahudiliğin bir mezhebi olarak yayılan bu yeni inanç, Anadolu, Mısır, Yunanistan ve Roma kentlerinde hızla taraftar buldu. Roma kentleri arasında hızla yayılan bu din imparatorluğu içten köklü bir şekilde değiştirdi. 313’de Hristiyanlığı İmparatorluğun diğer dinleri ile eşit kılan Milan Bildirisi yayınlandı.
Roma yetkililerinin dönem dönem uyguladıkları baskılara rağmen çoğalan ilk Hristiyan Kiliseleriyle birlikte gönüllü bir Episkopoi, yani idareci yada piskoposun kentteki cemaati yönetmesine dayanan bir kilise örgütlenme biçimi gelişti. Buna ek olarak Presbiter yaşlılar konsülü de bulunuyordu. Zamanla Roma piskoposu diğer piskoposlar arasında birincil konuma geldi.
Dinin yayıldığı ilk yıllarda yani zulüm döneminde özel bir mimarlığa gerek yoktu, çünkü küçük Hristiyan guruplar özel evlerdeki uygun mekanlarda toplanıyorlardı. Kilise Ecclesia (yunanca meclis demek) bir bina değil insanların kendisiydi. Bilinen en eski Hristiyan kilisesi Fırat nehri üzerinde (şimdiki Suriye Irak sınırı üzerinde) İsken-derin ordusu tarafında kurulan Dura-Europus kentinde bulunmuştur.
Hristiyanlık İmparatorluğun resmi dini olur olmaz, hem işlevsel hem de simgesel açıdan kamusal tapınmaya uygun bir yapı tipinin tasarlanması sorunu ortaya çıkmıştır. Büyük kitleleri barındıracak ve ayinleri yapacak kapalı mekanlara gerek duyuluyordu. Eski tapınak formunun kullanılmayacağı açıktı. Bu durum iki yönden uygun değildi. Birincisi bu yapılar büyük insan topluluklarını içine alabilecek iç mekanlara sahip değildi. İkincisi Pagan tanrılarına ve Roma imparatorlarına dair simgelerle doluydu.
Sonunda altıncı yüzyılın başlarında Nursialı Benedict “Manastırlar için kurallarıyla batı manastır komünal yaşantısının temellerini attı. İtalya/Monto Cassino’daki tepenin üstünde 529 yılında Batı Manastırlarının ilk örneği kuruldu. Kısa bir sürede bütün Avrupa’ya yayılan manastırlarda eski el yazmaları depolanmaya ve kopyalanmaya başladı.
Bir kilisenin Bazilika sıkışık bir atrium avlusu orta nef ve iki yan şahına sahiptir, bir kubbeyi taşıyan ve on iki havariyi simgeleyen sütunla çevrilmiş hemen hemen dairesel strüktürden oluşan bir apsistle vardır, Merkezde yer alan bu yerin odak noktasında hac bulunur; Bazilika duvarının hemen doğusunda bir yarım daire ile sonlanan atrium benzeri geniş bir avlunun içinde kaya bir küp vardır. bu küp definecilerin hayallerinden de öte altınları içinde saklar.
