Kaya mezarları yer üstü ve yer altı (zemin altı) kaya mezarları olarak iki ana gruba ayrılmaktadır. Kaya mezarları ilk baktığınızda birbirlerine benzerlik gösterir. Biraz ayrıntılı incelendiğinde, bunların farklı özelliklerinin olduğu fark ederiz. Açılan bazı mezar planlarının kabaca tek odalılar ve çok odalılar olarak sınıflandırırız.
Defineci arkadaşların kaya mezar çeşitleri dediğimizde ilk önce plan anlayışları, boyutları, oda sayısı, kapıları ve iç donanımları aklınıza gelmelidir.
Ön girişte büyük bir kapıdan geçildikten sonra geniş bir ana oda bulunur. Bu odadan daha küçük kapılarla geçilen yan oda veya odalardan oluşur. Diğerlerine göre daha büyük olan ana odanın mimari yapısı ve işçiliği daha düzgün olup, yan odalar bir çoğunda gelişi güzel yapılmıştır.
Çok odalı kaya mezarları, boyutları bakımından ilgi çekicidirler. Kapıları rahatlıkla girilebilecek genişlik ve yüksekliktedir. En sık rastladığımız kapı genişlik ölçüleri 0.70 ile 1.80 metredir. Yüksekliği ise 1.10 ile 3 metre civarların dadadır. Ana odalar törensel uygulamalara hizmet edecek boyutlarda yapılmıştır. Yan odalar ana salondan daha küçüktür; ortalama üçte biri ölçülerine yakın denilebilir.
Bu mezarlara kral, yönetici ve aile bireyleri gömülmüştür. Normalden daha küçük olanlar ise gelir seviyeleri yüksek olan keimselerdir. Arka odalarda iskelet ve ölü hediyelerinin depolandığı bölümler bulunabilir. Bu tüp çok odalılara giden bir patika yol mutlaka vardır. Kayalık alana yapılmış sade bir patika yol sizi kaya mezara götürebilir. Yada ana kaya üzerinde merdiven ve benzer yol izleri varsa burada mutlak suretle kaya mezarı vardır. Bu yolun bitimi direk kapıya yada girişe kadar devam eder.
Tek odalılarda genel plan, ana kaya yüzeyine açılmış bir giriş, küçük bir kapı açıklığı ve arkasındaki tek odadan oluşur. Kapı oda seviyesinden bir hayli yüksekte olur. Mezarların çoğunda arka duvar ile yan duvarına yapılan yüksek sekiler (ölü yatağı) bulunur. Bu tip ana kayada bulunan tek odalıların dışarıda bir sunağı vardır. Bu sunak yani oyma bulunduğu kayanın üzerinde yada yakın biyerde olur. Bir mezar yada girişi bulunmadan önce mezarın kutsandığı alan mutlaka bulunmalıdır. Kutsama alanını bulduktan sonra oradaki küçük patika yol yada kolay yürünebilir bir alan sizi mezara götürebilir.
Bazı kaya mezarları ise odasız şekilde tasarlanmıştır. Uygun kaya ölü sığabilecek kadar oyulup, ölü yerleştirildikten sonra üzeri kapak ile kapatılır. Girişi yandan yapılan kaya mezarlarında ise kapı yapılır. Bunların yan duvarlarındaki oymalar ise ölü hediyelerinin koyulduğu yerlerdir. Zemin altı kaya mezarların girişi genelde güney doğu tarafındadır. Giriş her ne kadar güney doğu desekte kaya yapısının imkan verdiği şekilde yapılanlarda vardır. Neredeyse tüm kaya mezarların mezar işareti olduğu gibi mezarlarına ölü hediyeleride konulmuştur. Kaya mezarı tipleri mezarı yaptıranın ait olduğu sosyal statüye, ekonomik güce ve dönemin gelenek göreneklerine göre çeşitlilik gösterir.
Kalıcı ve hazır yapı olarak görünen kayalar kaya mezar için seçilir, Kaya mezarları ölü evi olarakta bilinir.
Bazı kaya mezarlar yüzeyde birbirine yakın mesafede, ancak dağınık biçimde yer alır. Bu da belirli bir plana uyulmadan kaya yapısının imkan verdiği şekilde mezar yapısı için tercih edilmektedir. Bu mezarlara ulaşımı sağlayan herhangi bir yol kalıntısı yoktur. Yukarıda belirttiğimiz gibi yol kalıntısı olan mezarlar çok odalı kaya mezarlardır yada statü çok yüksek olan kimseler için yapılan kaya mezarlardır.
Açtığınız bir kaya mezarın tek oda yada çok odalı olduğunu anlamanız için. ilk bakacağınız bu mezara gelen bir yol kalıntısı varmıdır. Mezarın kapı olmalı ve kapı için mil yatakları olmalıdır. Çok odalılar sürekli kullanıldığı için bir kapısının olması gerekliliğinden girişlerde kapı için mil yataklarının bulunması, silmelerin yapılması. Bunun dışında istisnayı durumların görüldüğü diğer özellikler ise iç duvarlarındaki niş açıkları, oda tabanında sunak olması gibi belirtiler olmalıdır. Bu şekilde çok odalı olduğunu anlar diğer odalardaki defineye ulaşabilirsiniz.
Sandık Mezarlar Taştan, ağaçtan ve kerpiçten yapılmakta dikdörtgen ve kare tercih edilmektedir. Genelde dört tarafı taşla çevrilmektedir. Üzeri bazen kapatılır, bazen kapatılmaz ve amaç sandık şeklini oluşturmaktır. Sal taşları ile yapılmaktadır. Bir ya da daha fazla gömü hocker tarzda gömülmektedir.
