Ermeni Kilise ve Köyler, Patrikhane Kayıtları

Ermeni kilise ve köyleri, Mevcut kilise ve köylerin tamamı ermeni Patrikhane kayıtlarıdır. Bazı kiliselerrestore edilip ibadete açılmıştır.

Bingöl

Kığı

Bölgede Ermenilere ait 45 kilise, 5 manastır ve 63 okul bulunuyordu.
Ermeniler kentin yüksek kesimindeki Kargatzor mahallesinde Surp Krikor Lusavoriç ve Surp Sarkis kiliseleri ile piskoposluğun merkezi olanSurp Hagop Kilisesi’nin çevresinde yerleşmişlerdi. Burada ayrıca Surp Asdvadzadzin ve Surp Nişan Şapelleri vardı.

Kığı ermeni köy ve Kilise isimleri

• Abvank-Çiçektepe köyü
• Aghashengili-Aghashengili köyü:
• Aghbonak-Akbinek köyü
• Aghpuzoud-Duranlar köyü
• Akrag-Yolguden köyü: Surp Asdvadzamayr Kilisesi
• Altoun Houseyin-Altınhuseyin köyü: Surp Asdvadzadzin Kilisesi
• Amariç-Ayanoglu köyü: Surp Vartan Kilisesi
• Arek-Eskikavak köyü: Surp Hovannes Kilisesi
• Arints -Guzoglu köyü: Surp Pırgiç Kilisesi
• Asdughapert-Adaklı köyü
• Avurtunig-Najaklı köyü
• Can-Can köyü
• Canakçı-Canakçi koyu
• Caribas-Listede köy yok
• Çelebi-Çelebi köyü
• Cerme-Cerme köyü
• Ciftlik-Ciftlik köyü
• Comax-Comak köyü
• Darman-Baglarpınarı köyü-Surp Sarkis Kilisesi
• Dinek-Akımlı köyü
• Dzermak-Yeldegirmeni köyü:Surp Kevork Kilisesi
• Hakusdun-Topraklı köyü: Surp Xaç Kilisesi
• Herdif-Herdif köyü: Surp Kevork Kilisesi
• Hergep-Bilekkaya köyü
• Hoghas-Dallıca köyü:Surp Asdvadzadzin Kilisesi
• Inax-Aysaklı köyü
• Juburkugh-Guneyagil köyü
• Karabeg-Karabey köyü: Surp Minas Kilisesi
• Kerboz-Kusbayırı köyü: Surp Sarkis Kilisesi
• Xaçadur-Kutluca köyü
• Xaskugh-Haskoy köyü
• Xazi-Kadikoy köyü
• Xolxol-Yayladere köyü
• Xorsag-Harsak köyü: Surp Minas kilisesi
• Xoshkar-Sancak köyü
• Xubek-Haktanir köyü
• Xups-Yazgunu köyü:Surp Garabet ve Surp Sarkis Kiliseleri
• Keghi-Kıgı ilçesi: Surp Sarkis ve Surp Krikor Kiliseleri
• Kuzulçubux-Kızılçubuk köyü: Surp Hagop Kilisesi
• Lek-Akbudak köyü: Surp Sarkis kilisesi
• Liçeg-Liçik köyü:Surp Sarkis Kilisesi
• Melixan-Dösengi köyü: Surp Asvadzadzin
• Musrum-Sarihan köyü
• Oghnat-Goynuk köyü
• Oror-Gökçeli köyü:Surp Kevork Kilisesi
• Sakatsor-Kuşluca köyü: Surp Sarkis Kilisesi
• Seghank-Dosluce köyü
• Sergevil-Açıkgüney köyü: Surp Nışhan Kilisesi
• Sharuk-Sarıkuşak köyü
• Shen-Shenköy köyü
• Yolmez-Ölmez köyü

Arduşen Ermeni Köy ve Kiliseleri

Arduşen (Genc) Kazası’nın eski yönetim merkezi Fırat’ın batı koluna iki km uzaklıktaki dağlık ve ormanlık bir bölgede kurulmuştu ve 19. yüzyılın sonlarında kazanın idari merkezi olan Genc (Gernik)’in birkaç km kuzeyinde yer alıyordu.

Arduşen Köyler

• Parkhu (Perkhi): 1 kilise,
• Gıdzu Küğ (Kulaz/Kuzu): Surp Taniel Kilisesi,
• Boğe (Bor): 1 kilise,
• Krengan (Kerikan): 1 kilise,
• Gamara (Kamaran/Gameran): bir kilise,
• Cabgnud (Çabgnud): 1 kilise,
• Kekhmud (Kakhmut): 1 kilise,
• Ali-Piran: Surp Asdvadzadzin Kilisesi. 2 manastırın kalıntıları ve 1 okul

Arduşen Kiliseler

• Kilen (Kalan-Jealan): 1 kilise,
• Tokhlan (Tokhlian/Takulan): Surp Asdvadzadzin Kilisesi,
• Oğnud (Oğnat): Surp Kevork Kilisesi ve 1 okul
• Çeseg
• Kharabe (Kharab): 1 kilise,
• Noreg (Nurik)
• Poklan (Boğlan): Surp Sarkis Kilisesi,
• Ankag (Enkak)
• Çolig (Çalig): ŞİMDİKİ BİNGÖL MERKEZİDİR. Surp Hagop Kilisesi ve 1 okul
• Madrak: Surp Giragos Kilisesi ve 1 okul ,
• Simsor (Ekinyolu)
• Tarbasan
• Dek( Dik): 1 kilise,
• Parkhand: 1 kilise ve 1 okul

Sivas Ermeni köy ve kiliseleri

Şehir merkezinde yoğunlaşmışlardır. Bu nüfus , Bengiler, Bezircun, Hoğtar, Paşabardez, Kösetar, Tavranbahir ve Hasanli adli Ermeni mahallerinde yogunlaşmişti. Sivas ta 36 köy bulunmaktaydı.

Şehirdeki Surp Astvadzadzin, Surp Sarkis,Surp Minas,Surp Pirgiç,Surp Kevork ve Karasun Manug kiliselerinin yani sira, Protestan Ermenilere ait 2, Katolik Ermenilere ait 1 kilise bulunuyordu.

Şehrin 2 km kuzeyinde yer alan ve baspiskoposluk merkezi olan Surp Nişan Manastırı, bölgenin en önemli hac yeriydi.

Surp Hagop,Anabad ve Khonirgirdur (Huykesen) şehrin yakın çevresinde bulunan diğer manastırlardı.

Sivas Hafik

Hafik Ilçesine bagli eski Ermeni koyleri ,eski ve yeni isimleri ve Kiliseleri.

• 1: Aghdk, Akhdk, Tuzhisar, Douzhisar, Haght: Kilise: Surp. Garabed (Hureshdagabed Vank-Melekler Manastiri).
• 2: Bardizak: Bahçecik: Kilise: Surp Kevork
• 3: Chaykurt,Kostutdere: Kilise: Surp Kevork
• 4: Gamis, Kemeris, Kamush: Kiliseleri: Surp Asdvadzadzin (chapels S. Toros and S. Sarkis).
• 5: Gavra, Gavrah, Gevre, Durulmush: Kilisesi: Surp Sarkis.
• 6: Govdun,Khumes, Gokdin, Gokdun, Goghdun,Goydun: Kilisesi:Surp Asdvadzadzin.
• 7: Khandzar Xandzar, Khandsar, Hanzar, Khantsarour, Khanchar, Chukurbelen: Kilisesi: Surp Sarkis.
• 8: Khorokhon, Xorxon, Horohon, Horhon, Duzyayla: Kilisesi: Surp Hureshdagabed.
• 9: Koçhisar,Bedrosi, Ghojasar,Hafik:Ermeni hanesi: Kilisesi:Surp Hagop.
• 10: Kotni,Kotnu, Alchuoren, Koren,Alchaoren: Kilisesi:Surp Sarkis.
• 11: Oghnovud, Yoghnovid, Oghnovid, Oghnovit, Ornevit, Cinar: Kilisesi: Surp Hagop.
• 12: Prapert, Pirepurt, Gunyamaç: Kilisesi: Surp Toros.
• 13: Isdanos, Atanas, Stanoz, Keotiv Yenije, Cimenyenice: Kilisesi: Surp Toros
• 14: Tavshanlou,Davshanlou,Tavsanli: Kilisesi:Surp Prgiç.
• 15: Yarasar, Shuzhgheni, Yarhisar : Kilisesi:Surp Sarkis.

Hifik kazasına bağlı ermeni kiliseleri

• 1: Khorsana, Xorsana, Horsana, Khorasan, Korsena, Dikmencik: Kilisesi, Surp Asdvadzadzin ve Surp Sarkis.
• 2: Ghavraz, Gavdara, Kizilkavraz: Kilisesi: Surp prgiç.
• 3: Saruhaju, Safraji, Saruhaju:1 kilise
• 4: Barjin, Barjun: 1 kilisesi .

Sivasa bağlı ermeni köyleri nüfuzu – bu köylerin eskiden Kochisara bağlı köyer listede.

• 1:Bingol, Piuragan, Piuragn, Bingol: Ermeni Kilisesi: Surp Minas.
• 2:Ishkhani, Ishani: Kiliseleri: Surp Nigoghos ve Surp Yerortutyun.
• 3:Ulash, Tutmaj, Tetmaj, Ttmaj, Tutmaç: Kilisesi: Surp Sarkis.
• 4: Yenije, Fereshed Yenije, Yenice: Kilisesi: Surp Hagop.

Sivas zaraya bağlı bazı ermeni köyleri

• 1: Devekse, Tevodsa, Divegse, Ekinli: Kilisesi: Surp Garabet.
• 2: Janjin, Jenjin, Bulakbashi: Kilisesi: Surp Haç.
• 3: Todorag, Todurge, Demiryurt: Kilisesi: Surp Hagop.

Sivas kangal

Ermeni Cemaati’nin bir kısmı yönetim merkezi Kangal’a yerleşmişti.
Kazanın kuzey ucunda, Sivas yolu üzerinde bulunan Ulaş’ta nüfusun çoğunluğu Ermeni’ydi, Ulaş’ta yaşayan Ermeni’lere ait Surp Astvadzdazin Kilisesi ve bir okul bulunuyordu.

Kazanin güneybatısında bulunan Mağara’da yaşayan Ermeni’lere ait Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul bulunuyordu.

Komşu köy Yarhisar’da Ermeniler vardı.(Surp Toros Kilisesi ve bir okul)
Son olarak Mancilik’telerdi.(Surp Toros Manastırı ve 2 okul)

Sivas sarkışna tonuz

Sivas’ın hemen güneybatısında bulunan Şarkışla’da toplam 26 köy bulunuyordu. Kazada iki büyük Ermeni kolonisi vardı. Bunlardan birincisi Ulaş’ın güneybatısındaki dağlık arazide, diğeri ise Şarkışla ve Gemerek arasında bulunuyordu.

• –Yönetim merkezi Şarkışla’daydı.Burdaki cemaate ait 1 okul bulunuyordu.
• –Biraz daha kuzeyde Kızılırmak’ın sağ kıyısında, Demecik’teki cemaate ait Surp Astvadzadzin ve Surp Sarkis Kiliseleri ile 1 okul bulunuyordu.
• –Yapaltun, Karapınar, Lisanlı, Karagol, Alakilise, Şepni, Dandel, Burhan, Tekmen, Paşa ve Gemerek Ermenilerin yaşadığı diğer yerleşim yerleriydi.

Kayseri

SehirdeApostolik Ermenilere ait Surp Krikor Lusavoriç, Surp Asvadzadzin ve Surp Sarkis kiliselerinin yani sira Katolik Ermenilere ait Surp Haç kilisesi ve bir Protestan Kilisesi bulunuyordu.

Surp Asdvadzadzin Kilisesi’ne bagli Haygyan
Surp Sarkis Kilisesi’ne bagli Hagopyan
Surp Lusavoriç Kilisesi’ne bagli Sarkis Gumusyan
Surp Garabed Manastiri bunyesindeki yetimhane
Jarankavorats Varjaran
ve Bahçe Mahallesi’nde bulunan Aramyan
Sehrin yakinlarindaKarasun Manug Manastiri bulunuyordu.

Kayserili Ermeniler Ticaretin yanindakuyumculuk, dericilik, dokumacilik, halicilik gibi islerle de uğraşıyorlardı.

Melikgazi ve Kocasinan ilçelerinden olusan Kayseri sehir merkezindeydiler. Kayseri’nin Cafer Bey Mahallesi’nde bulunan Surp Krikor Lusavoris Kilisesi halen ibadete açıktır.

Kayseriye bağlı bir kaç Ermeni koyu

• Derevank
• Tavlusun
• Germir
• Balages
• Mancesen
• Darsiak
• Muncusun
• Erkelet

Kayseri Efgere

–Kayseri’nin 18 Km kuzey dogusunda yer alan Efgere, Cavdarli, Demirci, Han, Kuzey ve Çeşme adli 5 mahalleden oluşuyordu. Yani başındaki Gesi köyünde Ermeni yaşıyordu.

Köyde Surp Isdepanos Kilisesi, Surp Kevork, Surp Yeghya ve Surp Sarkis Şapelleri yer alıyordu.

Köy, yakınlarındaki Surp Garabet Manastırı’yla tanınınmıştı. Bir ruhban okulu ve büyük bir kütüphanesi olan bu manastır Anadolu’nun her tarafından Ermenilerin ziyaret ettiği bir hac yeriydi. Nüfusun büyük çoğunluğu geçimini Dericilikle , bir kısmi da ticaret ve tarımla sağlıyordu.

Kasaba, bugün Kayseri ili , Melikgazi ilçesi, Gesi beldesine bağlı bir mahalle (Bahçeli Mahallesi) durumundadır

Kayseri Bünyan

Ermeniler’in çoğu Aziziye Kazası’nda yaşıyorlardı. Aziziye Kazası’nda Ermeniler özellikle yönetim merkezinde toplanmışlardı. Kazada yaşayan Ermeni’lere ait Surp Yerortutyun Kilisesive bir okul bulunuyordu. Bünyan Kazası’nın yönetim merkezindeSurp Astvadzadzin Kilisesi vardı.
Kuzeydeki Gigi köyündeki Ermeniler ve bu cemaate ait Surp Nigoğayos Kilisesi ile bir de okul bulunuyordu.

Sanoğlan’da Surp Kevork ve Surp Toros kiliseleri bulunuyordu.
Güneyde bulunan Seveghan’da yaşayan Ermeni’le ait bir okul ve bir kilise vardı.

Güneydeki bir başka yerleşim yeri olan Ekrek’te de bulunuyorlardı. Ermenilerin Ekrek’te, Surp Toros ve Surp Astvadzadzin kiliseleri ile iki de okul bulunuyordu.

Diyarbakır

Siverek

Diyarbakir’in 78 km guneybatisinda , Urfa’nin 83 km kuzeydogusunda yer alan, kaza merkezinde Ermeniler yasiyordu.

Ermeni Koyleri: Karabahçe, Çatak, Mezre, Simah, Harbi, Gori ve Oşin.

Lice

Diyarbakır Sancagi’nin kuzeyinde, antik Büyük-Dzophk bölgesi sınırları içinde,

Agnstnik’in kuzey doğusunda, Lice kazası, tam anlamıyla küçük dağ köyleri ve derin vadileriyle,

Toroslar bölgesinin tüm karakterini sergilemektedir.

Ortaçağ’da, AttahveFiz/Fis adlı, Meyafarkin’in (Silvan) güneyinde başlayıp
kuzeye uzanan savunma çizgisinin bir parçası olan iki kale vardı.
24 kilise ve bir manastır bulunur.

Merkezde Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 205 öğrencili iki öğretim kuruluşu vardı.

Buğday ve arpa tarımından, bağ ve meyve ağaçlarından başka tuz ve alçı çıkarmakla uğraşırlardı.

Diyarbakır Başlıca kiliseler şunlardı:

• Fum/Opum: (Surp Kevork Kilisesi),
• Sarnis: (Surp Tomas, Surp Sarkis, Surp Agop, Surp Toros, Surp Şmavon kiliseleri), Şikakan/Şegega, Merak,

• Kervas/Garvas/Garas: (Surp Sarkış Kilisesi),
• Aintak/Antag: (Surp Stepannos ve Magapayetsvots/Magavank/Kara Kilise de denilen Surp Arakelagan kiliseleri),
• Şatik/Şad Hayk: (Surp Sarkis),
• Yamutni/Pamotne/Palence: {Surp Haç Kilisesi),
• Şemsan/Şam-Şam: (Surp Hovhannes Kilisesi),
• Helhel/Halhal: (Surp Kevork Kilisesi),
• Ninias/Nunias: (Bir kilise),
• Hazan/Hezan, Zara
• Zermanik/Cumayig: (Surp Haç Kilisesi),
• Dibene/Debne: (Surp Bedros-Pavlos kilisesi),
• Cometik/Come,
• Hayni: (Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul),
• Birbas/Barbeş,
• Mizak/Mrzag: (Surp Kiryakos Kilisesi),
• Peşar/Beşer: (Surp Astvadzadzin Kilisesi),
• Riz: (Yıkıntı halinde üç kilise),
• Nurşin/Norşen,
• Herkin/Herki ve yeri bilinmeyen Andu Köyü: (Surp Hıripsime Kilisesi)

Siirt

Eruh

Çiftçilikle uğraşan burdaki Ermeniler kirsal kesimdeki 22 yerleşim yerine dağilmiş halde yaşiyordu. (4 kilise ve 2 okul). Çoğunluğun yaşadigi yönetim merkeziDeh, Ermeniler’in yöredeki en önemli merkeziydi. Deh’te Ermenilere ait Surp Harutyun ve Surp Astvadzadzin Kiliseleri’yle bir de okul bulunuyordu .

Siirt Eruh’taki Ermeni Köy İsimleri

• Tançe
• Keoğ
• Girdare
• İkaka
• Lirde (Lode)
• Goveşer
• Gena
• Ayn (Aniti)
• Şekhthorn;Ahali
• Findik
• Berevana
• Şavia
• Genad (Cenet)
• Savadi
• Şerekan (Şeykhan)
• Sera-Fokane/Serakavani
• Sera-Teyteni
• Meydane-Olian
• Deşta-Lela
• Şirnakh
• Demeçin (Micin)
• Dehreben
• Ramoran (Ravangan)
• Aviran (Havs)
• Mahre (Mer)

Siirt Pervari

Siirt (Sığert)’in dağlık güneydoğu kesiminde yer alan ve balıyla ünlü olan Pervari ‘nin idari merkezi Khokhat, Khasye, Khasil kasabasıdır. Kazanın genelindeki 15 köyde yaşıyorlardı. Bu cemaat 7 kilise ve 72 öğrencinin eğitim gördüğü 2 okula sahipti.

• Velas: 1 kilise
• Malik (Melik): Surp Kevork Kilisesi
• Balican/Paniçan/Benicon
• Sano/Sanu/Sani
• Elkef:1 kilise
• Deştik: 1 kilise,
• Ozim (Uzum): Surp Stepanos Kilisesi, bir okul
• Akug/Hagug/Urkuk: 1 kilise
• Şekamer
• Sim
• Serhel
• Rabanokan (Rabanog): 1 kilise
• Adel
• Heşed-Adus

Trabzon

İlk çağlardan itibaren bakır, demir, gümüş ve altın madenleriyle bilinen bölgede Trabzon, Samsun ve Giresun gibi başlıca kentleri Erzurum ve diğer Doğu vilayetlerine bağlayan yolların yapımı ile 1850 yılından itibaren, Karadeniz limanlarından Avrupa ile ticaret sağlanmıştır.

Dar bir kıyı şeridi dışında sık ormanlarla kaplı olan bölgede ziraat ve hayvancılık fazla gelişmemişti.

Bu dağlık bölgenin dışında Samsun ve Trabzon’da da Ermeniler vardı IX-XII asırlar arasında buradaki beylikler Ermeni Dükler tarafından idare edilirlerdi. Bu yüzden XI. asırda Trabzon civarında 10’a yakın manastır mevcuttu. XI. Asır sonlarına doğru ise yeni bir Ermeni akını Hamşen ve Sev Ked’e (Kara Dere) yerleşip, ormanları kesip ziraate uygun alanlar haline getirmiş. Bunlar köy ve kasabada yaşarlardı. Bölgede 105 kilise, 3 manastır vardı.

17. yüzyılda Hamşen ve Sev Ked halkının dağlardan kaçması sonucunda Trabzon Ermenilerle dolmaya başladı. 20’ye yakın kasaba oluştu. Yüzyıl başlarında Trabzon, Ordu, Giresun, Akçaabat, Tirebolu, Eleu’da57 kilise, 115 okul ve 1 manastır vardı.

1883 tarihinde Rusya, Kafkasya yolunu kapatıp, kenti iran sınırına bağlayan yolun yapımı bitince Trabzon yerinden canlanıp Ermeni tüccarları çekmeye başlamıştı.

Ana çarşı Hıristiyan bölümünde yer alır ve kıyıya kadar giderdi. Kıyı şeridindeki kasabalardan gelen kayık ve sandallar meyve, sebze, odun, tahıl gibi malları buraya boşaltır, kiremit, çanak çömlek ve diğer malları yükleyip giderlerdi.

Limana yakın olan Gâvur Meydanı, hanlarla, kervansaraylar ve otellerle çevriliydi. Konsolosluklar, armatör yazıhaneleri ve zengin Ermeniler, Rum evlerine yakındı. Gâvur Meydanı Ermenilerin, Rumların ve Avrupalıların pazar günü gezilerini yaptıkları en gözde mahalleydi. Diğer günler ise komşu kentlerden gelen deveciler ve katırcıların ticaretiyle canlanırdı burası.

1383 yılından kalma Surp Astvadzadzin Kilisesi, 1431 yılında restore edilen Surp Stepanos Kilisesi ve istanbul’dan, Kafkasya’dan gelen tiyatrocuların oyun sergiledikleri 1862’de inşa edilen Lusinyan Tiyatrosu, Gâvur Meydanı’nda bulunuyordu.

Ermeni köyleri olanBoztepeve Çömlekçi köyünde 15. asırda kurulan Surp Hovhannes Kilisesi ile Hayguni veElmasyan Liseleri vardı.

Tuğluçeşme’de ise 1851 yılında kurulan bir Azkayin Varjaran (cemaat okulu) bulunuyordu

Trabzon Akçaabat ve Sürmene

Civar kasabalarda Küçük Dorana Limanı etrafında toplanan 20 köy ve 18. asır başlarında Hamşenliler tarafından kurulmuştu.
Yüzyılımızın başlarındaZefanos’ta Surp Toros Kilisesi, 1 okul;
Komra’da Surp Pırgiç Kilisesi;
Kalafaka’da Surp Kevork Kilisesi ve bir okul;
Sürmene’de Surp Kevork Kilisesi vardı.
Ayrıca Sifter ve Abion’ da da Ermeniler yaşardı.

Trabzon güney batısındaki 16 köylük grupta ise bir kısmı Akçaabat’ta olmak üzere nüfus ,her birinde bir kilise ve bazen de bir okul bulunan aşağıda adları bulunan köylere, yayılmıştı;

• Zavardiya,
• Mala,
• Ağro,
• Orus-Satari,
• Ünifa,
• Azret,
• Elmanotz,
• Tots
• Içaksa,
• Ilanots,
• Lagana,
• Karaga,
• Horhorud,
• Kuhla,
• Manctçeler,
• Kalonya,
• Olasa…

Elazığ

Keban

Keban, Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat bölümünde yer alan küçük bir ilçedir. Doğuda Elazığ, batıda Arapgir, kuzeyde Çemişgezek, kuzeybatıda Ağın, güneyde ise Baskil ile çevrilidir.Kaza Merkezinde Dini kurum olarak Surp Asdvadzadzin kilisesi bulunuyordu ,kilisede gorevli din adami Agepsimos Bahlavouni’ydi.Eski çaglarda Keban’da bir çok Ermeni koyunun varligindan bahsedilmekte.Kaza’nin en taninmis koyleri Avshan ve Argovan koyleriydi.

Kaza’nin en taninmis koyleri Avshan ve Argovan koyleriydi.

Elazığ Palu

Kazadaki başlıca Ermeni köyleri:

• Çayiri-Mezre: Surp Krikor Kilisesi ve bir okul,
• Nbşi/Nimşin: Surp Garabed Kilisesi ve bir okul,
• Nirkhin/Nkhri/Nrkhin:Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Koşma/Khoşma: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve iki okul,
  Demirci
• Barena/Bağin: Surp Sarkis Kilisesi ve iki okul,
• Okhi/Okhu/Oğu: Surp Giragos Kilisesi ve bir okul,
• Tepeköy/Tapa/Tepe: Surp Minas Kilisesi ve bir okul
• Ha-vav: Surp Astvadzadzin ve Surp Gatoğige kiliseleri, Surp Astvadzadzin Manastırı ve 2 okul,
• Abrank: Surp Astvadzadzin Kilisesi,
• Çinaz/Şnaz:Surp Hagop Kilisesi ve bir okul,
• Sekerat/ Sakrat: Surp Toros Kilisesi ve bir okul,
• Sağman/Seğam: Surp Haç Kilisesi ve bir okul,
• Zeth/Tset: Surp Toros Kilisesi ve bir okul,
• Norküğ: 1 kilise ve 1 okul,
• Tavtig/Tavti-Mezre: Surp Giragos Kilisesi ve bir okul,
• Ka-sir/Khacar: 7 hane
• Kervaköy/Kengeri : SurpTovmas Kilisesi ve 1 okul,
• Avlaği/Avlavu: 19 hane
• Beşare/Basara: 12 hane
• Halal-Kom/Hazar-Kom: Surp Sar-kis Kilisesi ve 1okul,
• Havak/Kharagelig: Surp Haç Kilisesi ve bir okul,
• Uzun-Ova Mezre: Surp Astvadzadzin ve Surp Sarkis kiliseleri ve bir okul,
• Gülişgerd/Gülüşger: 1kilise ve bir okul,
• Yarince/Yarımca/Armcan: 1kilise ve bir okul,
• Kur-dikh/Kurdikan: Surp Haç Kilisesi,
• Kharaba/Kharabark: 1 okul, 1 kilise,
• Kurdik-Kurdikan: S. Haç Kilisesi,
• Terki/Trkhe: Surp Sarkis Kilisesi ve bir okul,
• Nacara/Khalîk-ran: Surp* Minas Kilisesi ve bir okul,
• Til: Surp Garabed Kilisesi ve bir okul,
• Serin: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Artekhan: Surp Minas Kilisesi ve bir okul,
• K ha misli: Surp Sarkis Kilisesi,
• İsa-beg: Surp, Kevork Kilisesi ve bir okul,
• Kumpet: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve okul,
• Mırçman-Mezre: Surp Kevork Kilisesi ve bir okul.

Harput (KHARPERT) Kilise ve köyler

• Yukarı Mezre: Surp Krikor kilisesi ve 2 okul,
• Kesrik: Surp Astvadzadzin Manastırı, Protestan Kilisesi, Katolik Kilisesi,
• Surp Manas Manastırı ve 4 okul,
• Yeğeki: Surp Haç kilisesi,Protestan Kilisesi ve iki okul,
• Yertmanik: Surp Varvar Kilisesi ve iki okul,
• Morenik: Surp Barsam Kilisesi ve iki okul,
• Gurbet Mezre: Surp Giragos Kilisesi,
• Hoğe: Surp Kevork Kilisesi ve dört okul,
• Elimelik: Surp Kevork Kilisesi,
• Akhor: Surp Kevork Kilisesi ve bir okul,
• Muzuroğlu: 1 Kilise ve bir okul,
• Habusi: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 4 okul,
• Yukarı Şeyh Hacı ve Aşağı Şeyh Hacı: Surp Pırgiç Kilisesi Surp Astvadzadzin
• Kilisesi, Içme Manastırı ve 1 okul,
• Konakalmaz: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Zartariç: Surp Haç Kilisesi ve Surp Mikael Manastırı,
• Sarıkamiş: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Yukari ve Aşağı Ağntsig: Surp Garabed Kilisesi ve bir okul,
• Sapstik: 1 kilise ve 1 okul,
• Komk: Surp Haç Kilisesi, Komk Manastırı ve bir okul,
• Arozig: Surp Kevork Kilisesi ve bir okul,
• Shamushi: 1 kilise ve 1 okul,
• Kuylu: 3 kilise ve bir okul,
• Musin: 1 kilise ve bir okul,
• Perçenç: Surp Pırgiç Kilisesi, Protestan Kilisesi ve iki okul,
• Vartatil: Surp Kevork Kilisesi ve iki okul,
• Kaylu: Surp Giragos Kilisesi ve bir okul,
• Keğvank: Surp Nishan Manastırı ve bir okul,
• Garmuri: Surp Toros Kilisesi,Protestan Kilisesi ve iki okul,
• Telandzig: Surp Sarkis Kilisesi,
• Shentil: Surp Sarkis Kilisesi ve bir okul,
• Tlgadin: Surp Stepanos Kilisesi Surp Davit Kilisesi ve iki okul,
• Tadem: Surp Astvadzadzin Kilisesi, Katolik Kilisesi, Tadem Manastiri ve dört okul,
• Yukari ve Aşağı Hokh: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve iki okul,
• Ayvoz: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Ağ Mezre: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Çorkuğ: Surp Hovhannes Kilisesi,ve bir okul,
• Nekereg (Hnagrag): 2 kilise (Surp Minas) ve bir okul,
• Hingisol: Surp Kevork Kilisesi ve bir okul,
• Bazmashen: Surp Astvadzadzin Kilisesi, Protestan Kilisesi, Katolik Kilisesi ve altı okul,
• Sursuri: Surp Garabed Kilisesi, Surp Kevork Manastırı ve bir okul,
• Hulakeg (Khulukiugh): Surp Sarkis Kilisesi, Protestan Kilisesi bir yetimhane ve bir okul,
• Erzruk (Arpavud): Surp Kevork Kilisesi ve bir okul,
  Vejan: Toplam 5 hane,
• Korpe:Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
  Çakle
• Harseng: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okul,
• Karingerd: Surp Tovmas Kilisesi,
• Zalane: Surp Sarkis Kilisesi ve bir okul,
• Hatseli

Batman Sasun

Sasun’da 156 köy, 127 kilise, 6 manastır vardı.
Sasun Kazası Antok Dağı’nı çevreleyen birkaç bölgeye ayrılmıştı: Kuzeyde Gortuk, güneyde Talvorig dağ sırası, Kuzeydoğuda Khut Dağları, doğuda Dzovasar Tepeleri, batıda ise Khiank ve Khulp Tepeleri. Sasun Kazası, Khulp bölgesi hariç sadece Ermenilerin yaşadığı bir kazaydı.

Sasun Köyleri

• Hezu/Hazo Bölgesi (güneyde):
• Hezu (Hazo): 4 kilise ve 2 okul
• Norşen (Nurşen): 1 manastır,
• Asi
• Ardrer (Atlir)
• Gusked (Kuskerat): 1 kilise,
• Meşgadar/Mişkıdar
• Hov
• Natopan (Natupan)
• Goğ (Güo):1 kilise
• Marğe (Merğie)
• Mangig (Matkik)
• Nor-Küğ: 2 kilise (biri yıkılmış),
• Khabelcoz (Kabilcauz):12 kilise (yıkılmış),
• Tajbadrig (Dazbadrik)
• Maresto/Maristo: 1 kilise,
• Khaçarenk (Kaçirenk): 1 kilise ve bir okul
• Meteng (Mitink): 1 kilise,
• Gorenges (Kurnikiz): Yıkılmış 1 kilise,
• Psang: Yıkılmış 2 kilise,
• Tarung (Tarukh): 2 kilise,
• Sisengar (Surik)
• Pşud:Yıkılmış 1 kilise,
• Talpor: Yıkılmış 1 kilise.

Urfa

Urfa {Edes-Yetesya)’daki Ermeni Mahallesi’nde 1849’da restore edilen, başepiskoposluk ile Ermeni Koleji’ni de içeren Surp Astvadzadzin Katedrali yer alıyordu.

Başpiskoposluğun Surp Astvadzadzin Katedralİ’nde bulunmasına karşın Ermeni cemaatinin manevi yaşamının merkezi olan ve Doğu-Batı ticaret yolları üzerinde bulunan Urfa eski çağlardan beri büyüktüccarların uğrak yeri olmuştur. Bir ticaret merkezi olan Urfa’da ticaretin % 75’i Ermeniler’in elinde bulunuyordu;
bunun yanı sıra taş işlemeciliği, mimarlık, bakırcılık, halıcılık ve demircilik gibi zanaatlar da hayli gelişmişti.

Mezopotamya’nın kuzey bölümündeki Ermeni köylerinin sayısı oldukça azdı. Urfa’nın kuzeydoğusunda bulunanGarmuç tarihi Surp Astvadzadzin Kilisesi ve geçmişi Ortaçağ’a dayanan hac merkezlerini(Surp Tateos, Surp Hagop, Surp Mardiros, îurp Minas, Surp Hovhannes) bakımından önem taşıyordu, Rvlankuş ve Tılbaşar’da (100 hane ve 1 kilise) da küçük Ermeni toplulukları bulunuyordu.

Bozova Nahiyesi’ndeki Hoğin ve Hovig köylerinde yaşayan Ermeniler ise geçimlerini bağcılık ve İpekböcekçiliği ile sağlıyorlardı.

Hakkari

• ÇÖLEMERİK /Çulamerg
• Nüfusunun büyük bölümünü Asurilerin olusturdugu Çulamerg Kazasi’nin kuzeybatisinda, Norduz Nahiyesi yakinlarinda, Ermenilere ait 5 yerlesim yeri bulunuyordu:
• Pagan (Pagi): 1 kilise,
• Khalilan (Halilan): 1 kilise
• Serman (Merzan)
• Khanas (Khananis)
• Piran (Piradan)

Ağpağ (Elbağ) Kazası

Büyük Zap Suyu’nun yukari havzasinda, dağlik bir bölgede kurulmus olan kaza, Ardzruni Hanedani’na bagliydi.

Kazanin yönetim merkezi Baskale’de (Hadamagerd) yaşıyorlardı. Bu cemaate ait Surp Yerortutyun Kilisesi ve 1 okul bulunuyordu. Baskale’nin dogusunda, Hiristiyan Ermenilerin en önemli dini merkezi olan Surp Partoğomeos Manastiri bulunuyordu. Pers sinirlarinda yer alan manastir her yil 3 imparatorluktan yüzlerce haciyi agirliyordu.

Kazadaki Yerleşim Yerleri

• Sorader: Surp Haç Kilisesi ve Surp Eçmiadzin Manastiri (Cirbayvank), manastırın Büyük Zap Suyu yakınlarında 9. yüzyılda kurulduğu saniliyor,
• Pis (Pars/Ablis)
• Babilhasan (Babilesa)
• Erkeani: Surp Sarkis, Surp Stepanos ve Dziranavor kiliseleri, Surp Astvadzadzin Manastırı,
• Karaplur: 1 kilise,
• Pijingerd (Becinğir): Surp Partoğomeos Kilisesi,
• Kharadun
• Baskale
• Çukh: 1 kilise, Surp Partoğomeos (Vanki Küğ)
• Hasbisdan (Askitan)
• Malkavan:Surp Haç Kilisesi,
• Rasulan (Rasilamis)
• Paz (Baz): Gatnots Surp Haç Kilisesi ve bir kalenin kalintilari,
• Soran (Suran/Sorher):Hinut Manastiri,
• Heresan: 1 kilise,
• Alas
• Alalean (Alanian)
• Peza (Piza/Penisa): Eski bir Ardzruni kalesi.

Tunceli

Çemişkezek

• Hazarı (Hezeri): Surp Yerortutyun Kilisesi ve 1 okul,
• Ardga (Ardegan-Erdikah)
• Mamsa (Mamusa): 570 Apostolik Ermeni, 168 Ortodoks Ermeni, Surp Toros ve Surp Ke-vork kiliseleri, bir okul
• Sisna:, Surp Hovhannes Kilisesi ve 1 okul,
• Seterkeh (Setırga): 33 Apostolik Ermeni, 64 Ortodoks Ermeni,
• Garmri (Kemisi): 198 Apostolik Ermeni, Müslümanlığı kabul etmiş 70 Ermeni ailesi, Surp Astvadzadzin kilisesi ve 1okul,
• Mtadun: Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 1 okul,
• Pazapon (Pağapun-Berapun): Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 1 okul,
• Morşga (Muruşka): Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 1 okul,
• Kharasar: Surp Toros Kilisesi ve 1 okul,
• Mezra (Tuma-Mezre): Surp Krikor Kilisesi ve 1 okul,
• Brekhi: Surp Kevork kilisesi ‘
• Tsıntsor: Surp Atsvazazin Kilisesi
• Bahcecik (Bardizag): Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 1 okul,
• Yeritsakrag: Surp Haç Kilisesi ve 1 okul,
• Murnayi (Mırnav): Surp Astvadzadzin Kilisesi ve 1 okul.

Muş

Varto

Bingöl Dağları’nın güney yamaçlarında, yine dağlık bir bölgede kurulmuş olan Varto’nun batı bölümü 5. yüzyılın sonlarına dek Mantaguni Ailesi’ne bağlı Arşamuni Prensliği’nin egemenliğinde kaldı. Daha sonraları Varto Kazası sırasıyla Mamigonian ve Pakraduni prenslerinin egemenliğine girdi.

Bölgedeki Kızıl Manastır (Garmir Vank) ve Dodan Surp Hagop Manastırı bu iki hanedanın yardımları sonucunda kurulmuştur.

Kazanın yönetim merkezi olan Varto (Gumgum)’da yaşamaktaydılar. Varto Ermenileri 1 kiliseyle 1 okula sahiptiler.

Yine aynı dönemde kazanın genelindeki 9 yerleşim yerinde *** hane yaşamaktaydı. Bu cemaat 7 kilise, 3 manastır ve 4 okula sahipti

• Dodan:1 kilise, Surp Hagop Manastır ve bir okul
• Bazegan (Başkent):bir kilise ve bir okul
• Gundemir:1 kilise, Kızıl Manastır ve bir okul
• Amaran (Amazi):
• Yaner (Haner):1 kilisenin kalıntıları,
• Seduguran (Sakeveran):
• Hasan Ovan:1 kilise,
• Selekan:1 kilise.

Ordu

Ordu ‘da yasayan Ermeni nufusunun birçoğu Ordu merkezde ikamet ediyordu, geri kalan nufus da 29 koye dagilmis durumdaydi.

• Akpinar
• Kulcoren
• Karatipi
• Karakiraz
• Kesacik
• Kizilen
• Kadincik
• Kran
• Koloca
• Katirkoy
• Tepekoy
• Tasoluk
• Hocoglu ve Yazik
• Guğoren
• Musakiliç
• Şeyiler
• Bazarsu
• Sayaca
• Saraycik
• Darikca
• Uzumusa
• Uzunmahmud
• Çavuslar
• Çatali
• Bultan
• Oprama
• Kiraz Dere
• Haçoglu

Giresun Görele Trebolu

Görele’de halk Surp Sarkis ve Surp Astvadzadzin kiliseleri ve Vartanyan Okulu etrafında yoğunlaşmıştı. Elev köyünde ise Ermeniler Surp Astvadzadzin Kilisesi ve bir okula sahipti.

Kıyıda batıya doğru gelindiğinde ,körfezin doğusundaki Kale Dibi liman olarak kullanılırdı.

Burada ticaretle uğraşan Ermeniler 1839 yılında Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi’ni ve Milli Lusavoriçyan Kilisesi’ni kurmuştu.

Giresun’da 1072 tarihinden beri bilinen Surp Sarkis Kilisesi’ni kayalar içinde inşa edilmişti. Tamzara ve Şebinkarahisar’dan gelen Ermenilerde vardı.
Bulancakta ise Surp Nigoğos Kilisesi bulunuyordu.

Manisa

Manisa Ermeni cemaati Aşaği Mahalle’de Surp Sion Kilisesi ve Surp Krikor ile Surp Hripsizun Kiliseleri, Yukari Mahalle’de ise Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi civarinda yaşardi.

Ağri Yaylasi’ndan göç ederek kasaba’ya yerleşen Ermeniler Surp Astvadzadzin ve bitişiğindeki liseyi kurmulşardi, Akhisar’da olan cemaatin 2 okulu ve bir kilisesi vardi.

Kirkağaç’ta ise 18. yüzyilda doğudan gelen Ermeniler’in yaptıkları 2 kilise etrafinda yerleşmişlerdi.

Malatya Derende

Şehirde 3 kilise, Surp Astvadzadzin Katedrali ve 3 okul bulunuyordu. Darende yakınlarında Ortaçağ’dan kalma Tavplur Manastırı bulunuyordu.

Darende’nin güneybatısında 12 km. uzaklıkta bulunan Aşodi yer alıyordu. Surp Astvadzadzin Manastırı dışında Aşodi’de bir de Surp Hagop Manastırı bulunuyordu.

Samsun

Bafra

Buradaki Ermeni yerleşimi ,1845’te kurulan Surp Garabed Kilisesi cemaatin dini ayin merkeziydi.

Çarşamba

Piskoposluk merkezi olma özelliğini kaybetmiş olmasına rağmen kazada halen bir rahip bulunmaktaydı. Cemaatin dini ayinlerde toplandığı S. Astvadzadzin Kilisesi ‘ydi.
Bölgede 20 köye dağılmış 21 kilise ve 33 okul bulunmaktaydı.

Bursa

Bölgede yaşayan Ermeniler şehrin Setbaşı Mahallesi’nin merkezinde, aynı ismi taşıyan köprünün yanıbaşında katedral, patrikhane, karma lise ve birçok ilkokuldan oluşan bir komplekse sahipti.
Ermenilerin ilgilendiği başlıca konular, ipekcilik, elmas ve pırlanta kesimi,kuyumculuk ve halıcıkıktır.

Sıcak su kaplıcalarının yoğun olarak bulunduğu Uludağ eteklerinde en önemli kaplıcalardan biri Garabet Papazyan’a aitti. Papazyan’ın ayrıca çok meşhur bir de oteli vardı.

Civardaki iki Ermeni köyünün adları Mulul ve Cerrah’dı.

Balıkesir

Bandırma

Ali Fakiye Mahallesindeki Başpiskoposluk ve Surp Astvadzadzin Kilisesi etrafında toplanan, 3 okulu bulunan Balıkesir Ermeni cemaati ,pamuk üretimiyle uğraşıyordu.

Civardaki Balyan, Maden ve Babaküğ köylerinde de Ermeniler yaşıyordu.

Körfezin kıyısında yüksek bir tepenin eteğinde yer alan ve bölgenin limanı olan Bandırma’da yaşayan Ermeni cemaatinin 1kilisesi, 3 ilkokulu ve 1 lisesi vardı. Refah seviyesi yüksek olan halk, tüccarlık, hayvancılık ve bilhassa ipekçilikle uğraşıyordu.

Kuzeyde Artaki (Erdek) köyündeki Ermeni cemaatinin 2 okulu ve 1 kilisesi vardı.

Aydıncık’ta Surp Harutyun Kilisesi etrafında yerleşmiş Ermeni cemaati yaşıyordu.

Manyas ve Ermeniköy’de olan cemaat, kiliseleri ve okulları etrafında yerleşmişti

Adana

Feke (VAKHA)

–Kazanın kurulduğu yer; Toros dağlarının eteklerindedir. Feke’ye 3 saatlik uzaklıkta Saros/Sayhan irmiğinin kıyısında Yere bakan koyu yer alıyordu. Koy halkı 1600’lu yıllarda Kilikya ovasından kaçarak Toros dağları eteklerine koyu kurmuşlardı. Köy geçimini Şarapçılık ve Halıcılık yaparak sağlıyordu .

–Feke ile Yere bakan arasında Kale dere koyu vardı .

–Feke’nin kuzeyinde ve iki buçuk saatlik uzaklıkta Kissenid isimli 10 hanelik küçük bir Ermeni koyu vardı.

–Daha kuzeylerde on saatlik uzaklıkta Toros dağları eteklerindeki Ormanlık arazi içinde ‘ki Zamante Irmağı kenarına kurulmuş 3 Ermeni koyu daha vardı. Karakoy , Dikmen ve Sazzak köyleridir bunlarda. Köyde Orta çağlardan kalma bir Kilise kalintisi ile eski çaglarda yapılmış yine bir kale kalıntısı bulunuyordu.

–Feke’nin dört saatlik güney batısında Tapan isminde bir koyu daha vardı. Köyde Rum ve Ermeniler iç içe yasamaktaydılar. Diğer köyler Sinanle, Paghnik ve Klikdji koyleridir.

Sakarya

Geyve -Kabaia-Kaviyya-Geviyye

19. yy sonunda ilçe bütününün nüfusu yaklaşık 2000 hane Türk, 1500 hane Ermeni ve 1000 hane kadar Hayhorom (Rum Ortodoks mezhebine mensup Ermeni)’den ibaretti.

Eşme 20. yy başında Ermeni yerleşimi. Eprigyan’a göre 1866 tarihinde Ortaköy’lü 14 Ermeni ortak tarafından arazisi satın alınarak köy inşa edildi. Daha sonra Ortaköy’den gelen 100 dolayında Ermeni aile yerleşti.

Kıncılar

17. yy’da Eğin (Kemaliye)’den göçen muhacirlerce kurulmuş büyük bir Ermeni köyü idi. 20. yy başında 200 hanede 2500 Ermeni nüfusu vardı. Surp Sarkis kilisesinin harabesi kısmen ayaktadır. Dağın güney yamacında olan Müslim Kıncılar köyü Cumhuriyetten sonra terkedilmiştir.

Ortaköy

20. yy başında Ermeni yerleşimi. Şimdi harabeliktir.

Define Sohbeti