Anadolu coğrafyasında yaşamış medeniyetler çoğu kez normal gömme (inhumasyon), bazende yakarak gömme (kremasyon) türünde mezarlar vardır.
Anadolunun höyüklerde en eski, yani toprağın a tabakası denilen tabaka altında görükür. Varlığını uzun müddet koruyan mezar tipidir. Mezar çukurunun boyu hocker ve uzatılmış durumda gömülen bir insanı içine alabilecek uzunlukta olup, derinliği de yerine göre 0.30-0.90 cm. arasında değişmektedir. Çukur düzensiz, dikdörtgen, kare veya elips olup, genişliği 0.30-0.60 cm. arasındadır. Toprağa kazılan mezar çukurlarının taban ve yan taraflarında taş ve kerpiçten bir yapı izine rastlanmadığı gibi üstleri de yalnız çukurdan çıkarılan toprakla örtülmektedir. Diğer bir deyimle basit fakir mezarları diye adlandırılabilir.
Bu tip mezarlara Anadolu coğrafyasının tamamı yerleşkelerinde rastlamak mümkündür. Bu da gösterirki, ancak küçük ayrıntılarda farklılıkların saptanabileceği toprak mezarlar her kültürde birbirlerinden etkisizce ortaya çıkmışla. Ve günümüzün en yaygın gömme türü olarak kabul edilmektedir. Bu tip mezarlar profesyonel definecilerin ilgisi alanında değildir çünkü mezarlar genelde boş çıkar.
Yere sabit kaya kitlelerinin oyukları ve aralıklarıda ayrı bir mezar şekli olarak incelenir. Mezar çukuru kazılırken ana kayaya rastlanılması durumunda kaya şekillendirilmesi yerine onun düz olmayan oyuk ve aralıklarından da faydalanılarak mezar yeri açılmaktadır.
Her kaya oyması mezarla ilişkilendirilmemelidir. Kaya oyuklarının mezar olduğunu anlamak için çevrede sunu çanakları ve mezar sunakları aranmalıdır. Dışarıda her hangi bir belirti yoksa iç mimari yapı dikkate alınmalıdır. İç mimari döşeme ölü gömme kültüne uygunsa bu kaya oyuğunun mezar olduğunu anlarız. Bununla beraber Tasarım, işçilik, konum ve giriş özellikleri de mezara özgü ip uçları verir. Kaya odalarının işlevini saptamaya çalışırken kullanılan tek ölçüt mezar belirtileri olmamalıdır.
Taştan, ağaçtan ve kerpiçten yapılan bu mezarlar dikdörtgen ve kare şeklinde tercih edilmektedir. Genelde dört tarafı taşla çevrilidir. Üzeri bazen kapatılır, bazen kapatılmaz ve amaç sandık şeklini oluşturmaktır. Sal taşları ile yapılmaktadır. Bir ya da daha fazla gömü hocker tarzda gömülmektedir. Eğer üzweri kapatılmamış ise bu megalit sınıfına girebilir, tam sandık oluşturulmuş dış ceğhe figürlerle resmedilmiş ise bu lahit sınıfına girer.
Anadoluda çok sık rastlanana mezar tipidir. Definecilerin pek ilgisini çekmez çünkü hediye eşya çıkma oranı düşüktür. Bu mezarların geçmişi Neolitik Döneme kadar dayanır. Birey yakılmadan gömülecekse cesedin boyutlarına uygun küpler bulunup içine yerleştirilir. Birey yakılacak ise daha küçük boyutlu küpler yeterli olur. Küplerin ağzı genellikle taşla ya da kiremitle kapatılır.
Taş, kerpiç, gibi malzemeler kullanılarak yapılan küçük odalardır, Genelde ön girişleri vardır ve ev şeklinde olur. Üzerleri sal taşı, ahşap yada pişmiş kiremit ile kapatılır üzeri toprak örtülerek zemin altında bırakılır.
Farklı toprak katmanları bir yere yığılarak yapılan mezar tipleridir. Mezar odası zemine yapıldıktan sonra farklı topraç çeşitleri ile üzeri kapatılan, örnek tümülüs şeklindeki möezarlar yığma mezar denilmektedir. bu bazen çakıl yığını olarakta karşımıza çıkmaktadır. Girişleri ve dramoz şeklinde tünelleri vardır,bu tünellerin bir çoğu tuzaklıdır, yığma mezarlar hediye bakımından en zengin mezar tipleridir.
Defineci literatüründe sahte mezarlar diye adlandırılan yanlış bilgi vardır, bu konuda bu yanlışı düzeltmeye çalışacağım.
Sahte dediğimiz boş mezarların aslında sahibi vardır. Bu sahip uzak diyarlarda öldüğü için veya cesedine ulaşılamamış ölümler olduğu için bunların anısına yapılmış mezarlardır. Bunlar genelde 2-3 mezarın biri boş şeklinde karşımıza çıkar. Muhtemelen diğerlerinin cesedine ulaşıldı ulaşılamayanların anısına birde boş mezar yapıldı. İçinde ceset yok ama mezarın kimin anısına yapıldığını o zaman herkes tarafından bilinir, kişiyi o mezarda kabul edip ziyaretler, ayinler yapılır.
Bu tip mezarlara denk gelen defineciler boş mezara denk gelirseniz bu sahtedir hemen yanında gerçeği vardır gibi yorumda bulunur. Bu yanlıştır; kim neden sahte mezar yapsınki. Hazine gömülerinde şaşırtmak için sahte işaretler yada şaşırma noktalar verilebilir. Bu en çok define haritalarında olur, define haritalarında çarpı genelde son noktadır. Bazı haritalarda birden fazla çarpı vardır, işte bu şaşırtmak için yapılan çarpılardır. Mezarın sahtesi olmaz zaten oranın mezar olduğunu o zaman herkes tarafından bilinir. Ziyaretini yaparlar dualarını okurlar. Dediğimiz gibi boş mezarlar cesedine ulaşılamamış kişilerin anısına yapılan mezarlardır. Şaşırtmak için yapılmış sahte mezar değildir.
Eğer defineciysen eski mezarlarda ilgi alanındadır, aslında mezar kazan defineci değil mezarcı olarak geçer biz defineciyiz önce bunu ayıralım.
Her ne kadar defineciyiz desekte antik mezarlarda ilgi alanımıza girer kazmasakta içini merak ederiz. Olurda define kazarken mezara denk gelirsiniz diye bu konuyu ele alma gereği duydum. Mezarın değil cesedin pozisyonu nasıl hemen yazalım.
3 farklı gömü tipi vardır, bunun en yaygın olanı hocker gömü tipidir, bu tipte gövde ekseni ile uyluk kemiği ekseni arası daraltılmıştır, ayaklar pelvis kemiğine değecek şekilde yakın durmaktadır. Diğer bir deyişle büzüşmüş ya da ana rahmindeki pozisyona alınarak mezara yerleştirilmiştir.
Diğeri ise dorsal adı verilen tiptir. Bu tipte bacaklar sağa ve sola bükülme göstermez dümdüzdür. Ceset sırt üstü yatırılır.
Son olarak toplu gömü yada çoklu gömü adı verdiğimiz gömü tipi vardır. Bu en çok toplu olümler sonrasında yapılan gömü tipidir, savaş yada salgın hastalık. Birde roma döneminde toplu mezarlar vardır, yönetim şehrin dışına büyük bir kuyu açar burası mezar olarak kullanılırdı. Gariban insanlar mezar kazacak imkanları olmadığı için roma böyle bir çözüme gitmiş.
Bu günkü teknolojide bile mezar kazmak bazen zor olabiliyor. Ben belediye kepçesinin kayalara denk gelip 2-3 yer denediğini biliyorum. Cenaze namazı kılındı millet yola çıktı biz hala mezarı hazırlayamadık. Elimizde koca kepçe var üstelik defineciyiz, adam utanır. Bunu düşünürsek romanın neden böyle bir yöntem kullandığınıda anlamış oluruz.
